Page 9 - Biologia na czasie 3 - podręcznik, zakres rozszerzony

Mechanizmy wspomagające Przypomnij sobie
wymianę gazową

Spośród wszystkich zwierząt wodnych wymiana gazowa najefektywniej zachodzi u ryb.

Wspomagają ją liczne przystosowania fizjologiczne, m.in. ruchy pokryw skrzelowych,
działanie tryskawki i przeciwprądowy mechanizm przepływu krwi przez skrzela.

Działanie pokryw skrzelowych i tryskawki
U ryb o kostnym szkielecie występują pokrywy skrzelowe, które działają na zasadzie pompy
umożliwiającej przepływ wody przez skrzela. Z kolei ryby chrzęstnoszkieletowe są zaopatrzone
w tryskawkę, która u gatunków przydennych wspomaga wymianę gazową.

ryba o kostnym szkielecie ryba chrzęstnoszkieletowa

pokrywy
skrzelowe
tryskawka

Podczas otwierania pyska pokrywy Pysk pozostaje zamknięty, U ryb przydennych, np. płaszczek,
skrzelowe przylegają do ciała ryby a pokrywy skrzelowe się tryskawka znajduje się po grzbietowej
i zamykają szczeliny skrzelowe. unoszą. Dzięki temu woda stronie ciała. Przez otwór tryskawki do
Dzięki temu woda wpływa do pyska, wypływa na zewnątrz ciała. skrzeli wciągana jest woda pozbawiona
a następnie obmywa skrzela. zanieczyszczeń z dna.

woda
Mechanizm przeciwprądów
150 120 90 60 30
W mechanizmie przeciwprądów krew przepływa
przez blaszkę skrzelową w odwrotnym kierunku
niż obmywająca tę blaszkę woda. W rezultacie
1
ciśnienie parcjalne tlenu we krwi stopniowo
rośnie, chociaż zawsze jest nieco niższe niż 140 110 80 50 20
ciśnienie parcjalne tlenu w wodzie. Dzięki temu krew
krew płynąca przez skrzela otrzymuje bez Wymiana gazowa zachodzi dzięki różnicom ciśnień
przerwy tlen.
przerwy tlen. parcjalnych tlenu między krwią a wodą. Liczby na sche-
macie oznaczają wartości ciśnienia parcjalnego tlenu.
fragment łuku
skrzelowego
listki
skrzelowe

tętnica
tętnica skrzelowa skrzelowa
odprowadzająca doprowadzająca blaszki
(krew utlenowana) (krew odtlenowana) skrzelowe

1 Ciśnienie parcjalne (cząstkowe) – ciśnienie wywierane przez cząsteczki danego gazu wchodzącego
w skład mieszaniny różnych gazów (np. ciśnienie parcjalne tlenu wchodzącego w skład powietrza).
173